De Antwerpse industrie zit in een recessie. Door de hoge energie- en productiekosten worden steeds meer banen geschrapt. De concurrentie met Aziatische en Amerikaanse bedrijven is bikkelhard, zeker in de chemiesector. Een van de basisproblemen is dat we in Antwerpen en Europa amper grondstoffen hebben. De Amerikanen hebben bijvoorbeeld schaliegas, wij niet. De Canadezen hebben mijnen, wij niet. Maar we hebben wel iets anders: zeer goed werkende hersenen. Daarom zal bijvoorbeeld de Antwerpse rederij CMB.Tech volgend jaar het eerste schip ter wereld op CO2-vrije groene ammoniak laten varen en zijn verschillende chemiebedrijven in de Antwerpse haven, zoals BASF en TotalEnergies, pioniers in het recycleren van plastic afval tot grondstoffen voor hun productie.
“Onze smelter is de enige ter wereld die de alsmaar complexer wordende onderdelen volledig en zonder kwaliteitsverlies kan terugwinnen”
Johan Ramharter, directeur Umicore Hoboken
Een andere Antwerpse pionier is Umicore. Dat Belgische bedrijf, met hoofdzetel in Brussel, heeft vestigingen in vierentwintig landen, van de Verenigde Staten tot Brazilië en China. “Maar het hart van onze recyclageactiviteiten zit in Hoboken, en dat blijft zo”, zegt Johan Ramharter. “De smelter in Hoboken is de enige ter wereld waarmee zeventien metalen uit tweehonderd verschillende afvalstromen, zoals elektronische apparaten of industrieel afval, kunnen worden gerecycleerd. We hebben in het verleden onderzocht of we die smelter op een van onze andere sites konden nabouwen, maar alleen al qua schaal gaat dat niet. De technologische kennis zit in België, zowel in Hoboken als in ons innovatiecentrum in Olen. Wij bouwen hier elke dag voort op 135 jaar kennis van metallurgie. Daarom gaan we in de komende jaren 400 miljoen euro investeren in een nieuwe installatie in Hoboken. Die zou in 2030 klaar moeten zijn.”
500.000 ton afval per jaar
“Met die nieuwe installatie zullen we een achttiende metaal, kobalt, kunnen recycleren uit materialen, bijvoorbeeld uit batterijen van elektrische wagens”, zegt Johan Ramharter. “En we gaan de capaciteit uitbreiden van nikkel, koper, tin en antimoon. We gaan de metalen ook sneller kunnen recycleren dan vandaag. Bovendien gaan we de uitstoot van schadelijke stoffen zoals arseen en cadmium in de lucht verder beperken, zodat we aan de nieuwe strenge Europese richtlijnen zullen voldoen, die in 2030 ingaan.” Umicore krijgt op de site in Hoboken, waar 1.850 mensen werken, 500.000 ton afval per jaar binnen uit de hele wereld. De elektronische apparaten komen vooral uit Europa, terwijl het industriële afval van overal komt, van de Verenigde Staten tot Nieuw-Zeeland en Japan. 20 procent van wat Umicore in Hoboken binnenkrijgt, bestaat uit versleten elektronisch materiaal, zoals smartphones, toetsenborden en printplaten. 80 procent is industrieel afval, zoals katalysatoren of steenachtige producten uit een hoogoven.
“Wij kunnen de edele en andere metalen die erin zitten eindeloos recycleren met behoud van volledige kwaliteit”, zegt Johan Ramharter. “Onze technologie is uniek. De componenten van smartphones, computers, printplaten en andere materialen worden steeds complexer. Door kostenbesparingen zijn de gehaltes van bepaalde metalen in producten veel lager dan vroeger. Er zijn ook meer metalen, bijvoorbeeld omdat een metaal vervangen wordt door een combinatie van twee elementen die veel moeilijker te recycleren zijn. Dat is onze sterkte. Onze smelter is uniek in de wereld, omdat hij zeventien metalen met hetzelfde rendement terugwint, ongeacht wat de concentratie of de verhouding van die metalen in een product is. Onze site in Hoboken is dus van strategisch belang voor Europa. Want Europa heeft een tekort aan grondstoffen. Via onze recyclage kunnen we dat tekort terugdringen.”
De site in Hoboken is 116 hectare groot. Dat zijn 171 voetbalvelden. Voor deze reportage was het een grote uitdaging om de juiste ingang van dat gigantische complex te vinden. Er zijn aparte ingangen voor het personeel, de bezoekers, de leveranciers en de contractoren. Nadat ik na een klein halfuur de juiste ingang heb gevonden (toegegeven: mijn gps was even het noorden kwijt en mijn geografisch inzicht vertoont soms enkele mankementen), krijgen fotograaf Dirk Kerstens en ik meteen een beschermend pak, veiligheidsschoenen, een veiligheidsbril, een mondmasker en een veiligheidshelm aangereikt. Wie bepaalde installaties op de productiesite betreedt, moet zich eerst door een kleine aankleedpartij wurmen, om mogelijke blootstelling aan stofdeeltjes met metalen te voorkomen.
Suikerklontje in zwembad
We worden eerst met een auto (de site is te groot om alles te voet te doen) naar de ruimte geleid waar de bemonstering van de binnengebrachte materialen plaatsvindt. Daan Hofman, operationeel manager van deze afdeling, poseert bij een hoop afgedankte printplaten die straks in de smelter gaan. Het is een selectie van een veel groter pakket aan printplaten die een klant heeft binnengebracht.
“We kunnen onze klanten exact zeggen hoeveel van een metaal in een bepaald materiaal zit, met een afwijking die niet groter is dan een suikerklontje in een olympisch zwembad”
Daan Hofman, operationeel manager Samplingafdeling
“Ze dienen als staalname”, zegt Daan. “We verkleinen de printplaten eerst, van bijvoorbeeld vierhonderd kilo naar veertig kilo, dan naar vier kilo enzovoort. Tijdens elk van die verkleiningsstappen worden minstens duizend stalen genomen, om één representatief eindstaal te bekomen. Dat eindstaal is een zakje poeder van zo’n 100 gram. Uit dit eindstaal kan via het labo precies worden bepaald hoeveel kilo of gram van elk soort metaal er in de selectie van printplaten, of andere materialen, zit. We doen dat heel nauwkeurig, met een afwijking die niet groter is dan een suikerklontje in een olympisch zwembad.”
Het eindstaal is de basis voor de commerciële onderhandelingen met de klant die de printplaten heeft binnengebracht. Als de klant akkoord gaat met de hoeveelheid metalen die eruit kunnen worden gehaald, kunnen alle printplaten naar de smelter.
Inzameling van oude gsm’s
In de gang naast de bemonsteringsruimte staat een box met oude gsm’s. Je kan je oude gsm of smartphone inleveren via de blauwe boxen in supermarkten, doe-het-zelfketens en elektrozaken. De organisatie Recupel haalt ze daar op en brengt ze naar Umicore. “We verwerken de hele telefoon, dus ook de plastic behuizing ervan”, zegt Caroline Jacobs, woordvoerder van Umicore. “Alleen de batterij en de handset worden verwijderd voordat ze op onze site komen. De plastic behuizing van de mobiele telefoon wordt in ons verwerkingsproces als een vorm van brandstof gebruikt. Van laptops verwerken we dan weer alleen de moederborden. De schermen of de behuizing van laptops moeten door onze leveranciers vooraf worden verwijderd.”
De analyses uit de bemonstering van Umicore worden ook gebruikt om de ‘ideale mix’ van metalen samen te stellen om in de smeltoven te gaan. “Het ene metaal reageert op een bepaalde manier met het andere metaal, en zo wordt op voorhand de juiste samenstelling gemaakt van wat er wanneer in de oven gaat, zodat we ze op de best mogelijke manier kunnen recycleren”, zegt Daan Hofman.
Smelten op 1.200 graden
De smeltoven zit in een gebouw met dertien verdiepingen. “De oven neemt alle ruimte in van de begane grond tot en met de vijfde verdieping”, zegt Manoëlle Verschueren, operationeel manager van de smelter. “In de verdiepingen daarboven zuiveren we de gassen. We besproeien de grond rond de smelter ook, zodat het stof dat bij de verbranding van de materialen vrijkomt, niet in de lucht komt of kan worden weggeblazen. Ook het water dat we voor die besproeiing gebruiken, wordt gerecycleerd.”
“Onze leveranciers zijn vaak tegelijk onze klanten”
Johan Ramharter, directeur Umicore Hoboken
De temperatuur in de smelter loopt zowel overdag als ‘s nachts op tot 1.200 graden Celsius. “Op die temperatuur kunnen we alles smelten en krijgen we de materialen vloeibaar”, zegt Manoëlle Verschueren. “Hier wordt meer dan honderd ton aan materialen per uur gemixt. De oven is een ISA-smelter, die is ontworpen in Australië. Er zijn zo’n tien exemplaren van in de wereld. Maar door onze technologische kennis zijn wij in Hoboken de enige die er zeventien verschillende metalen uit honderden materialen mee kunnen halen.”
Volledig circulair
Uit de smelter en de daarop volgende zuiveringsstappen komt letterlijk puur goud, of andere metalen in hun puurste vorm. Ze worden vaak verkocht aan de bedrijven die de materialen waarin die metalen zitten, hebben binnengebracht. “Onze leveranciers zijn dus vaak tegelijk onze klanten”, zegt Johan Ramharter. “We recycleren onze eigen producten. Wij maken in onze vestiging in Canada bijvoorbeeld autokatalysatoren (die in diesel- en benzinewagens worden gebouwd, om de uitstoot van schadelijke stoffen te beperken, red.). Als de katalysatoren versleten zijn, komen ze met een schip naar Hoboken, zodat we de edelmetalen eruit kunnen halen, en van daaruit binnen Umicore nieuwe materiaaltechnologie voor nieuwe autokatalysatoren kunnen maken. Dat is dus een volledig circulair model.
