"Sociale wetenschappers, die in de coronacrisis te weinig hun rol konden spelen, weten dat het bijzonder moeilijk tot onmogelijk is om klaar te zien voor het stof gaat liggen", zegt Carl Devos. "Zo ver zijn we nog lang niet. Deze ontwrichtende crisis is nog lopende, van een naderende afloop is - gezien de onzekerheid over vaccinaties – vooralsnog geen sprake. Laat staan van de laatste stuiptrekkingen. Het moment om de inventaris op te maken is nog niet gekomen. Dat kan pas later. Het heeft er enige schijn van dat we nog jaren met corona moeten (leren) leven, ook als de vaccinatie in eigen land voldoende immuniteit heeft bereikt. Risicobeheersing eerder dan de totale bevrijding."
Veel wensdromen
Dat is vervelend, weet Devos als geen ander. "Zeker in onzekere tijden is de behoefte aan duidelijkheid, aan voorspelbaarheid groot", zegt de bekende politicoloog. "We willen na een in onze tijden ongeziene crisis terug controle, zekerheid krijgen. Dat doen we onder andere door op een smalle en onvaste basis voorspellingen, prognoses te maken. Dat is een manier om zogezegd meer vat te krijgen op de situatie: we proberen ze te vangen in veronderstellingen, om ze zo meer beheersbaar te maken en ons gedrag daarop te richten. Meer dan verwachtingen, waarin soms vooral hoop of vrees schuilt, is dat nog niet. U moet er eens op letten, veel conclusies over wat er na corona allemaal zou komen zijn dikwijls eerder wensdromen, resultaten van een eerder selectieve lezing van die crisis. Men zoekt er vooral naar ‘bewijzen’ om het pre-corona standpunt in post-corona tot algemene conclusie te verheffen."
De eerste en nu belangrijkste les die we nu over corona moeten trekken, is dat het te vroeg is om lessen te trekken, vindt Carl Devos. "Tijdelijke conclusies zijn vooral dat, tijdelijk", zegt hij. "Veel is nog enige tijd in beweging. Het korte verleden dat onze generatie zelf heeft beleefd is een al bij al vrij stabiel tijdperk: we zijn dergelijke ontwrichtingen niet gewoon. De crisissen die we beleefden, zoals bijvoorbeeld een financiële en bankencrisis of een migratiecrisis, waren van een andere aard dan wat we nu beleven.
Maatschappelijke uitdagingen
"Het is verleidelijk, veel oren staan er voor open, om te stellen dat door corona onze bedrijven dit, de samenleving dat, de medewerkers zus en de consumenten zich zo zullen gedragen", analyseert de uit Meulebeke afkomstige Carl Devos. "Dat er een epidemie van burnouts op ons afkomt, dat online en hybride definitief de werkorganisatie en het onderwijs zijn binnengetreden, enzovoort: het zou kunnen, misschien. Maar eerst moet corona een tijd bedwongen zijn, vooraleer alles duidelijker wordt. Is er nadien veel nieuw of blijft het meeste bij het oude? We hebben ondertussen geleerd dat zo’n crisis zich niet in een timing of deadlines laat opsluiten. Het zou bovendien kunnen dat de uitputtende onzekerheid nog enige tijd aanhoudt. Door het vaccinatienationalisme zal de vaccinatie in heel wat landen nog vele jaren nodig hebben. Stel dat in een van die verre landen varianten ontstaan waartegen geen van de bestaande vaccins bestand is: dan kan, gelet op de mondiale mobiliteit, de paniek een herstellende beurs of economie zo weer in duisternis duwen. Er mag dan wel 30 miljard op de spaarboekjes staan, dat geld rolt niet als mensen een nieuwe rampspoed verwachten."
Is de gedachte dat corona ons nog niet toelaat met voldoende zekerheid lessen te trekken een probleem? "Neen, want voor veel zaken hadden en hebben we corona gewoon niet nodig", vervolgt Devos zijn redenering. "Dat onze samenleving en economie een goed onderwijs- en gezondheidssysteem nodig heeft, bijvoorbeeld, was voordien ook bekend. Dat we nood hebben aan R&D, aan innovatie en meer STEM, is al jaren een evergreen. Dat we met de EU beter af zijn dan zonder maar dat die tegelijk teleurstelt in crisisbeheer, wisten we ook. Dat onze staatsstructuur veel te ingewikkeld is zag de blinde, al lang voor corona. Enzovoort."
Schade opmeten
"De macro-economische prognoses lopen nog uiteen, maar er is hoop mogelijk", aldus Carl Devos. "Een dynamische, misschien zelfs V-heropleving, is niet uitgesloten. Daar moeten we ons voorbereiden. Want de herstelkracht is ongelijk verdeeld, wij zijn daar niet in het voordeel. Maar dat wisten we al: dat er structurele hervormingen nodig zijn."
De vraag stelt zich dan: is zo’n crisis dan zonder betekenis? "Geenszins", vindt Devos. "Zeker niet op micro-niveau, waar de situatie vaak veel schrijnender is. Levens(werken) gingen verloren. De schade in de vorm van werkloosheid en faillissementen lijkt eerder beperkt door de steunmaatregelen, maar misschien stort er nog heel wat in als de steunbalken verwijderd worden. De ongelijkheid zou wel eens kunnen groeien, met meer armoede, als het beest bedwongen is. En wat is de impact op het politiek weefsel? Rafelt het door angst nog meer uit elkaar, met versterking van de polariserende uiteinden? België had al een budgettair probleem voor covid, nadien is het enkel erger. Het begrotingstekort zou tegen 2024 minstens met 8 miljard omlaag moeten, dat zal niet lukken met enkel belastingen voor multinationals, e-commerce en de superrijken. Er zal veel groei nodig zijn om dat probleem op te lossen: hoe maken we die groei?"
Hoop doet leven
Er zijn gelukkig ook hoopgevende tekenen, vindt Devos tot slot. Eén voorbeeld maar: dat herstructureringen in het coronajaar minder diep snijden dan in vorige crisis van 2009-2010, toen er de helft meer jobverlies was door collectieve ontslagen. Zijn onze bedrijven nu gezonder, innovatiever, steviger verankerd in lokale clusters, meer getransformeerd, houden ze hun opgeleide medewerkers in een vergrijzende samenleving langer aan boord? "Dan hebben we een basis voor die groei, al speelt ook een rol dat de overheid in deze crisis heel gul is", besluit Devos. "De enige conclusie die lijkt vast te staan, is dat dit onzekere tijden zijn en nog lang zullen blijven. Dat de toekomst, van mensen, samenlevingen, markten en bedrijven is aan wie het best met verandering om kan. Weten we al sinds november 1859, toen Charles Darwin zijn On The Origin of Species uitbracht. En als het dan echt moet, één grote conclusie die corona zou opwekken, laat het dan deze zijn: het belang van reshoring en een beperking van onze afhankelijkheid van buitenlandse ketens. Al is strategische verankering ook al een ouder verhaal."
foto: Carl Devos/UGent
